Είναι οι Εισαγωγές Φρέσκιας Τομάτας ο Πραγματικός Κίνδυνος;

Όταν συζητάμε με παραγωγούς τομάτας, ακούμε συχνά με απογοήτευση για τον ανταγωνισμό που αντιμετωπίζουν από τις εισαγωγές φρέσκιας τομάτας, οι οποίες θεωρούν ότι απειλούν τις πωλήσεις τους και πιέζουν τις τιμές προς τα κάτω. Όμως, για να κατανοήσουμε το μέγεθος αυτής της απειλής, είναι σημαντικό να εξετάσουμε αν οι εισαγωγές αποτελούν πράγματι τον κύριο παράγοντα που ρίχνει τις τιμές.

Μέχρι το 1995, οι εισαγωγές φρέσκιας τομάτας στην Ελλάδα ήταν σχεδόν μηδενικές. Μεταξύ 2000 και 2012, οι εισαγωγές ξεπέρασαν κατά πολύ τις εξαγωγές. Ωστόσο, από το 2013 και έπειτα, η εικόνα άλλαξε δραματικά, με τις εξαγωγές να ξεπερνούν σημαντικά τις εισαγωγές. Για παράδειγμα, το 2023, οι εισαγωγές φρέσκιας τομάτας ήταν 8.677 τόνοι, ενώ οι εξαγωγές ανήλθαν σε 36.840 τόνους, δηλαδή περισσότερες από τέσσερις φορές υψηλότερες από τις εισαγωγές (Τα στοιχεία είναι από τον FAO )

(Εδώ, πρέπει να τονίσουμε ότι σε πολλές δημοσιεύσεις αναφέρουν μεγαλύτερες εισαγωγές, που, όμως, περιλαμβάνουν και προϊόντα επεξεργασμένης τομάτας)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ποσοστό των εισαγωγών και εξαγωγών σε σχέση με τη συνολική παραγωγή φρέσκιας τομάτας στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, οι εισαγωγές αντιπροσωπεύουν περίπου το 3,6% της παραγωγής, ενώ οι εξαγωγές περίπου το 6,9%. Από αυτό, το συμπέρασμα είναι απλό: οι εισαγωγές δεν έχουν τον όγκο για να επηρεάσουν καθοριστικά την παραγωγή. Είναι πιο πιθανό οι παραγωγοί να αισθάνονται απειλή επειδή οι έμποροι χρησιμοποιούν τις εισαγωγές ως μοχλό πίεσης για τη μείωση των τιμών. (Τα στοιχεία για την παραγωγή φρέσκιας τομάτας είναι από το Dashboard tomatoes for fresh consumption (ΕΕ)).

Τι είναι αυτό που επηρεάζει τις πωλήσεις;

Αν οι εισαγωγές δεν έχουν τόσο σημαντική επίδραση στις πωλήσεις, τότε τι ευθύνεται όταν οι τιμές της τομάτας πέφτουν δραστικά κατά τη διάρκεια της περιόδου συγκομιδής; Είναι σαφές ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, υπάρχει υπερπροσφορά φρέσκιας τομάτας στην αγορά. Αν αυτή η υπερπροσφορά δεν προέρχεται από μεγάλες εισαγωγές, τότε είτε προέρχεται από υπερβολική παραγωγή είτε από μείωση της ζήτησης.

Στην Ελλάδα, η αυτάρκεια στη φρέσκια τομάτα υπολογίζεται στο 137%. Με τις εξαγωγές να καλύπτουν περίπου το 6,9% της παραγωγής, παραμένει ένα 30% της παραγωγής που προορίζεται για την εγχώρια αγορά και δεν απορροφάται εύκολα. Αν προσθέσουμε και το 3,6% των εισαγωγών, αυτό το “περίσσευμα” ανεβαίνει στο 33,6%. Δηλαδή, περίπου το ένα τρίτο της παραγωγής μπορεί να οδηγηθεί σε απόσυρση ή καταστροφή, εάν τα στατιστικά είναι ακριβή.

Πώς μπορεί να ανατραπεί αυτή η κατάσταση;

Μια προφανής λύση θα ήταν η μείωση της παραγωγής. Ωστόσο, αυτό δεν είναι μια βιώσιμη στρατηγική ούτε για τους παραγωγούς ούτε για την εθνική οικονομία. Μια άλλη, πιο επιθετική λύση είναι η ενίσχυση των εξαγωγών. Αν καταφέρναμε να τριπλασιάσουμε ή και να τετραπλασιάσουμε τις εξαγωγές, το πρόβλημα της υπερπροσφοράς θα μειωνόταν σημαντικά.

Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια απαιτεί οργάνωση σε μεγαλύτερη κλίμακα. Οι παραγωγοί πρέπει να ενωθούν σε μεγαλύτερους συνεταιρισμούς ή ομάδες, ώστε να διαχειρίζονται από κοινού την προώθηση των προϊόντων τους στις αγορές του εξωτερικού. Οι ιδιώτες έμποροι, παρόλο που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, συνήθως δεν διαθέτουν το κεφάλαιο και την υποδομή για εξαγωγές σε ανταγωνιστική κλίμακα, ιδιαίτερα όταν ανταγωνίζονται χώρες όπως το Μαρόκο.

Το κράτος θα μπορούσε επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, ιδιαίτερα στην αρχική φάση, προωθώντας την οργάνωση των εξαγωγών, παρέχοντας κίνητρα και υποστήριξη για την εξαγωγική δραστηριότητα.

Κατηγορίες στις εισαγωγές

Αντί να επικεντρώνονται σε βιώσιμες λύσεις, πολλοί παραγωγοί προτιμούν να κατηγορούν τις εισαγωγές για όλα τα προβλήματά τους. Είναι εύκολο να αποδίδεις ευθύνες αλλού, αλλά αυτό δεν επιλύει το βασικό πρόβλημα.

Ας υποθέσουμε ότι βρισκόταν ένας τρόπος να απαγορευτούν εντελώς οι εισαγωγές τομάτας. Αυτό θα εξοικονομούσε περίπου ένα 4,5% της εγχώριας αγοράς, αλλά το περίσσευμα θα εξακολουθούσε να είναι περίπου 30%. Τι σημαίνει αυτό; Πάλι θα βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση, με τομάτες να πετιούνται, γιατί το βασικό πρόβλημα δεν είναι οι εισαγωγές, αλλά η αδυναμία να απορροφηθεί η παραγόμενη ποσότητα.

Αύξηση της εγχώριας ζήτησης:

Από τα στοιχεία της Eurostat, παρατηρούμε ότι η φαινομενική κατανάλωση τομάτας και των επεξεργασμένων προϊόντων της (κονσέρβες, χυμοί κ.λπ.) μειώθηκε από 1.254 χιλιάδες τόνους το 2010 σε 464 χιλιάδες τόνους το 2023. Η φαινομενική κατανάλωση υπολογίζεται ως η παραγωγή συν τις εισαγωγές μείον τις εξαγωγές.

Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μια μείωση στην κατανάλωση κατά 63% μέσα στην περίοδο, ή περίπου 4,5% μείωση ετησίως. Επιπλέον, η εμπειρία δείχνει ότι οι καταναλωτές, ιδιαίτερα οι νοικοκυρές, έχουν αντικαταστήσει τη χρήση φρέσκιας τομάτας με προϊόντα όπως κονσέρβες και έτοιμες σάλτσες, χρησιμοποιώντας φρέσκια τομάτα μόνο περιστασιακά, κυρίως το καλοκαίρι.

Συνεπώς, η συνολική κατανάλωση φρέσκιας τομάτας έχει μειωθεί και ένα σημαντικό μέρος της ζήτησης έχει υποκατασταθεί από βιομηχανικά προϊόντα τομάτας, άλλα εισαγόμενα και άλλα Ελληνικά.

Συμπέρασμα

Η πτώση των τιμών της φρέσκιας τομάτας στην ελληνική αγορά αποτελεί ένα σύνθετο πρόβλημα που δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στις εισαγωγές. Αν και αυτές ασκούν πίεση, η υπερπαραγωγή, η μειωμένη εγχώρια κατανάλωση και η δυσκολία των παραγωγών να ανταγωνιστούν αποτελεσματικά σε διεθνές επίπεδο αποτελούν τους βασικούς παράγοντες.

Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει:

• Ενίσχυση των εξαγωγών: Η προώθηση της Ελληνικής φρέσκιας ντομάτας σε νέες αγορές, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη στρατηγιών μάρκετινγκ, μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για τους παραγωγούς.
• Οργάνωση των παραγωγών: Η συνεργασία των παραγωγών σε συνεταιρισμούς ή άλλες μορφές οργανώσεων θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική τους δύναμη και θα τους επιτρέψει να επιτύχουν καλύτερες τιμές.
• Προώθηση ποικιλιών υψηλής ποιότητας: Η ανάπτυξη και η προώθηση ποικιλιών με εξαιρετική γεύση και άρωμα θα διαφοροποιήσει τα ελληνικά προϊόντα και θα αυξήσει την ζήτηση.
• Ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς: Εκπαιδευτικές καμπάνιες και προωθητικές ενέργειες μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση της κατανάλωσης φρέσκιας ελληνικής φρέσκιας τομάτας, τονίζοντας τα οφέλη για την υγεία και την τοπική οικονομία.
• Συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων: Η στενή συνεργασία μεταξύ παραγωγών, εμπόρων, κυβέρνησης και επιστημονικών φορέων είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη μιας βιώσιμης και ανταγωνιστικής αλυσίδας αξίας.

Μόνο με μια ολοκληρωμένη στρατηγική που θα αντιμετωπίσει τις προκλήσεις σε όλα τα επίπεδα, θα μπορέσουμε να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για την Ελληνική παραγωγή φρέσκιας τομάτας και να ενισχύσουμε την θέση της στην παγκόσμια αγορά.